Notice: Undefined variable: title in /home/area7ru/area7.ru/docs/referat.php on line 164
Досым Омаров. Хакiмдер - Рефераты по философии - скачать рефераты, доклады, курсовые, дипломные работы, бесплатные электронные книги, энциклопедии

Notice: Undefined variable: reklama2 in /home/area7ru/area7.ru/docs/referat.php on line 312

Главная / Рефераты / Рефераты по философии

Досым Омаров. Хакiмдер



Notice: Undefined variable: ref_img in /home/area7ru/area7.ru/docs/referat.php on line 323
Абай адамзат устаздарынын бул тобындагы адамдар жайлы отыз сегiзiншi кара созiнде былай дейдi: "Олай болганда хикмет Кудага пенде оз акылы жетерлiк кадарiн гана бiлсем деген арбiр iстiн себебiн iздеушiлерге хакiм ат койды".

Кудай хикметтерiн бiлу дегенiмiз – Онын жарату сырлары мен жараткандарын, ягни коршаган табигатты жане онын зандылыктарын танып бiлу. Оны аркiм озiнiн акылынын шамасына карай бiле алады. Хакiмдер буларды Кудайдын кудiреттiлiгiн корсетiп, адамдардын имандылыгын осiру ушiн жасайды.

Хакiмдер оздерiнiн Кудай тагалага деген сенiмiн одан арi арттырып, Жогары Жаратушыга берiлуiн ныгайту ушiн Онын касиеттерiн, жарату сырларын сезiнiп-бiлуге умтылады. Сондыктан олар – бiлiм адамдары.

Камiл мусылмандар жетiлудiн бiрiншi денгейінде болса, ал хакiмдер – жетiлудiн екiншi денгейіне котерiлгендер. Тан ыкпалынан алi толык арыла коймагандыктан, олар омір корiнiстерiн калай жане не нарсенiн канагаттандыруына байланысты жаксы мен жаманга болiп айырады.

"Булар... адам баласынын пайдасы ушiн, ойын-кулкi тугiл, дуниедегi букiл лаззат буларга екiншi мартебелi калып, бiр гана Хакты таппак, арбiр нарсенiн себебiн таппакпенен лаззаттанады", – дейдi Абай хакiмдердiн такуалык ерекшелiгiне назар аударып.

Хакiмдер табигатты Алла тагаланын хикметтерiнен болмей зерттегендiктен, олардын бiлiмi толык бiлiм. Сондыктан Абай "арбiр хакiм – галым" дейдi.

Айналамыздагы тангажайып кереметтердi Кудай тагаланын озiмен, Онын буйрыгымен байланыстырып зерттегендiктен хакiмдер оз iстерiнде зор жетiстiктерге жете алады. Сол ушiн хакiмдер Алла тагала хикметтерiнiн себебiн iздеп, олардын сырын ашумен шугылданады. Бул арекеттер олардын Кудайга кулшылыгы болып табылады.

Камiл мусылмандарга караганда хакiмдер рухани бiлiмдi игерiп кана коймай, оны бойына сiнiре бiлгендер. Сонын натижесiнде олардын назiк болмысы да озгерiп, ерекше касиеттерге ие болады. Маселен, алемдегi курделi байланыстарды ашып, буларды дурыс багытта озгерте алады. Кору, болжау кабiлеттерi оте зор. Олар тылсым алемдерге кіріп, олармен байланыста болуы да мумкін.

Адамдарга магнетизм, спиритизм, телепатия, казакша айтканда, корiпкелдiк, диуаналык, баксылык делiнетiн мистикалык касиеттер екi жолмен берiледi: бiрi – материалдык, ал екiншiсi – рухани жол.

Материалдык жолмен адам назiк денелерiн турлi жаттыгулар аркылы озгерте отырып ерекше назік касиеттерге ие бола алады. Ол касиеттер кейде адамга туганнан да, немесе ата-тегiн куып та берiледi. Казiргi заманда оларды "экстрасенс" деп атап журмiз.

Ерекше касиеттерi бар хакiмдер откен замандарда хан уазiрi, комекшiсi, акылшысы болгандары жогарыда айтылды. Назiк алемдерге ену кабiлетi аркылы турлі касиеттерге ие болган осындай адамдарга суйенген мемлекет басылары, хандар оз iстерiн дурыс жургізуге мумкіндік алган.

Хакiмдердiн ерекшелiгi – олар рухани жолда болгандыктан, Кудай тагала шапагатына болене бастайды. Осылайша олар Кудайга суйiспеншiлiгiн осiредi. "Кудай тагала ешбiр нарсенi себепсiз жаратпаган, Кудайдын осы шеберлiгiн танып, кумар болып, гибрат алушыларга тию жок, балки шеберлiктiн себебiн бiлмекке кумарлыктан Жаратушынын озiне гашыктык шыгады." – дейдi данышпан. Бул арада хакiмдiк iзденiстiн "уш суюге", ягни Кудайга гашыктыкка акелетiнi айтылып отыр.

Бiрак жетiлудiн белгiлi бiр дарежесiне жетпей гашыктыкты ойлауга болмайды. Бул жалган кулшылыкка акеледi. Осындайларды корiп кейде ел арасында сопыларга деген терiс пiкiр калыптасады. Сондыктан осыдан сак болу ушiн Абай былай дейдi: "Кудай тагаланын затына пендесiнiн акылы жетпесе, дал сондай гашыкпын демек те орынсыз". Бул созiнде Кудай тагаланын затын тусiнуге адамнын ынта-жiгерi, акыл-есi жетпесе журтты алдауга болмайды деген магына бар.

Кудайга суйiспеншiлiк туралы: "Алла тагаланын пендесiн махаббат уа мархабатпенен жараткандыгын бiлiп, махаббатына махаббатпенен гана елжiремектi Кудайга гашык болды деймiз". Бул Кудайга суйiспеншiлiктiн аныктамасы.

Алла тагаланын бiздi махаббатпен жаратканын бiлгенде кiмде болса да соган сайкес сезiм калыптасуга тиiстi. Абайдын бул тужырымына хакiмдер Алла тагаланын хикметiн зерттеу аркылы жетедi. Олар оздерi гана тусiнумен шектелмей, баска адамдарга тусiндiруге арекет етедi. Сондыктан хакiмдер де рухани устаздар катарына жатады.

"Адаспай тура iздеген хакимдер болмаса, дуние ойран болар едi. Адам iс-арекетiнiн казыгы осы жаксы хакимдер, ар нарсе дуниеде солардын iс-ойларымен шешiмiн табады. Булардын iсiнiн кобi – дуние iсi, бiрак осы хакимдердiн жасаган, тараткан iстерi ахиретке де егiндiк болатын дуние", – дейдi Абай арi карай отыз сегiзiншi кара созiнде. Будан хакiмдердiн когамдагы улкен ролi, сондай-ак когам зандылыктарын, табигат сырларын ашу мен тусiндiрудегi орны да айкын корiнедi. Абайдын "Булардын ісінін кобі – дуние ісі" деген соз хакімдер фанилік істермен шугылданады дегенді білдірмейді.

Бул создін магынасы – хакімдер дуние ісін Кудайга кулшылык жолында колданады деген соз. Айтпесе "хакимдер жасаган, тараткан істері ахиретке де егіндік болатын дуние" бола алмас еді.

Ендi Абай айткан "дуние мен адам омірiнiн сырына жетсе де, дiннiн Хак танымына хакiмдер жете алмайды" дегеннін маніне токталайык. Басты себеп – хакiмдер таза кулшылык жолында емес. Абайдын озi айткандай: "Булардын iсiнiн кобi – дуние iсi". Олар ниетi таза болса да, озiмшiлдiк назiк сезiмдер ыкпалынан толык шыга алмай, атак-данк, сый-курмет, тагы баска жалган эго тудыратын озiмшiлдiк назiк касиеттер шырмауынан толык арыла алмагандар.

Камiл мусылмандар фани омірден баки омірге отіп, рухани алемге жана гана келіп, алі санасы жетілмеген жас наресте тарізді болса, ал хакiмдер бул жолда коп жетiстiктерге жетiп, коп нарсені біліп, белгiлi бiр дарежеге котерiлгендер. Ал, аулиелерді алатын болсак, олар – Хак танымына жетіп, Кудай санасына ие болгандар, сондыктан, бул омірдін екіудайылыгынан толык шыгып, букіл болмысты біртутас кабылдайды. Аулиелер букіл болмыс корінісінен Хакикатты кореді.

Бір Хактан баска ештене жок болгандыктан, алемнін екіудайылыгы да жок. Ендеше, олар ушін букіл болмыс кемшіліксіз, бір Алла тагаланын жасаган уйлесімділігімен тіршілік курып жаткандыктан, бул омірге араласып кажеті жок. Олардын ісі – Алла ісі.

Хакимдер олай емес. Олар Хакикатка алі жете койган жок. Сондыктан, алемнін уйлесімділігін, кемсіздігін толык кабылдай алмайды. Олардын махаббаты Алла тагаламен алі бірікпеген, Алла тагаланын куаттарына багытталады. Олар халыкты, адамзатты суйіп, сонын камы ушін омірдін екіудайылык касиеттерінін ыкпалымен жамандыкпен куресіп жанталасады. Хакімдердін ісі Хакикат денгейінде емес, Онын куаты, дуниенін денгейінде болгандыктан, гуманизм жолымен, халыкка кызмет етуге умтылады. Сондыктан, олардын іс, Абай айткандай, дуние ісі.

Хакімдер ауелі оздерiнiн бойындагы кемшiлiктерiн кореді. Омірдегі жане адам бойындагы жаксы мен жаманды айыра бiлiп, оз бойындагы кеселдерді коре біліп, олардан кутылуга умтылады. Исламда адамнын оз кемшiлiктерiн жоюдагы бул курестi "улкен жи;ад" деп атайды. Абай жетiлудiн бул денгейiндегi оз жагдайын былай деп жазады:

Ойга тустiм, толгандым,
Оз мiнiмдi колга алдым.
Мiнезiме коз салдым,
Тексеруге ойландым.

Озiме озiм жакпадым,
Ендi кайда сыя алдым?
Калап алган коп мiнез,
Калайша кылып тыя алдым?

Бойдагы мiндi санасам,
Тау тасынан аз емес.
Журегiмдi байкасам,
Инедейiн таза емес.

Аршып алып тастауга,
Апандагы саз емес.
Барi болды озiмнен,
Танiрiм салган наз емес.
("Ойга тустiм, толгандым". Кейiннен табылган олен.)

Акын озінін жаман мiнездерiнiн себебiн арi карай былай деп тусiндiредi: "Осынша акымак болганым корiнгенге кызыктым. Гадiлеттi журектiн адiлетiн бузыппын. Акыл менен бiлiмнен абден умiт узiппiн; ...Мактанбаска мактанып, деп журiппiн "пысыкпын".

Осылай озін, не болмаса озінін жакындарын, халкын жерiне жете мiнездеу рухани жетiлген, оз касиеттерiн тек кана жогаргы денгеймен салыстырып багалайтын хакiмдерге тан касиет. Осылай откір создер айтумен хакімдер баскаларга ыкпалын кушейтіп, оларды дурыс жолга тусуге мажбур етеді.

Сойтiп олар оздерiнiн жане баскалардын фанилiк кемшiлiктерiмен куресу жолына туседi. Егер оларды жене алса аулиелiк денгейге котерiледi. Ал жене алмаса ол сол денгейде калады, не болмаса кейде томен кулдырайды.

Хакiмдер туралы Абай арi карай былай деп жалгастырады: "Егер булар дiн устазымыз емес болса да, дiнде басшымыз Кудайдын елшiсi пайгамбарымыздын хадис шарифi "адамнын жаксысы адамга пайда келтiрген адам" деген". Абай хакiмдер дiни устазымыз емес, ягни дiни iлiмдi насихаттаушы адамдар емес, халыкка кызмет жасаушы, сондыктан жаксылык акелушi рухани галымдар дейдi.

Осы ой-пiкiрiн жеткiзу ушiн ол хакiмдердiн адамзатка пайдалы iстерiн таптештей атап, бул iстердiн "баршасы пайда берушi болган сон, бiздiн оларга мiндеткерлiгiмiзге дауа жок" – деп корытындылайды.

Абай хакiмдер мен галымдардын айырмашылыгын да ашып бередi. Коршаган ортанын зандылыктарын Кудай тагала хикметтерiмен байланыстырмай, тек кана материалдык алем зандылыктары аясында карастыратын галымдар туралы Абай былай дейдi:

"Хаким, галым асылында бiр соз, бiрак танымында баскалар дур. Дуниеде гылым заhири (сырткы) бар, олар айтылмыштарды наклия деп те атайды, бул наклияга жуйрiктер галым атанады".

Хакiм мен галым туп торкiнiнде бiр соз, екеуiнiн де максаты – омір зандылыктарын, акикаттарды ашып, тану. Алайда тану жолдары болек. Хакiмдер омірдi рухани гылым-бiлiм аркылы таныса, галымдар материалдык тургыда, ягни оздерiнiн сезiм мушелерi аркылы таниды.

Галымдар кобiнесе турпайы материалдык алемнiн зандылыктарын ашады, алайда ол зандылыктарды Кудай тагаланын жасаганына ман бермейдi. Сондыктан, олардын тужырымдары Тупкi Себеппен байланыспагандыктан, табигат зандылыктарын толык тусiнуге мумкiндiк бермейдi.

Материалдык алем бiртутас зерттелмей, онын арбiр болшегi жеке зерттелуiне байланысты гылымнын турлi салаларындагы жетiстiктер кобiнесе озара келiсiмiн таба алмайды. Тiптi олардын натижесi коршаган ортага, табигатка зиян келтiрiп те жатады.

Материалдык алемдi зерттеу барысында кейбiр галымдар бiр Жаратушынын барына коздерi жетiп, имандылык жолына тускен. Мысалы, Нильс Бор, М.Планк, Е.Вигнер, А.Эйнштейн тарiздi айгiлi галымдар сондай болган.

Табигаттын тупкi сырын танып-бiлуде галымдардын iзденiс багыты томеннен жогары карай немесе карапайымнан курделiге карай, индуктивтiк адiс деуге болады. Бiрак бул жолмен букiл болмысты танып білу мумкiн емес екенiн Абай былай деп бiлдiредi: "Заты тугiл, хикметiне ешбiр хаким акыл ерiштiре алмайды. Алла тагала – олшеусiз, бiздiн акылымыз – олшеулi".

Хакiмдер Абсолюттiк Акикатты галымдар тарiздi томеннен жогары карай емес, керiсiнше жогарыдан томен карай багытта, ягни, дедуктивтiк адiспен таниды. Бул оте тиiмдi адiс болгандыктан, олардын бiлiмi толык. Олар туралы Абай былай дейдi: "Арбiр галым - хаким емес, арбiр хаким - галым".

"Галымдардын наклиясымен мусылман ерiп иман кылады. Хакимдердiн гаклиятымен жетсе шын иман болады" – деген Абай созiне унiлейiк. Ерiп иман кылу – устаз сонынан шакiрт болып еру. Бул арада айналамыздагы Кудай тагала хикметтерiн галымдар ашкан зандылыктар аркылы тану, бiлу деген магынада айтылып отыр.

Галымдар зерттеулерi бойынша табигаттын керемет уйлесiмдi зандылыктары ашылган сон, адамдар бул зандылыктардын тупкi себебiн ойлайды. Кырык бесінші кара созінде Абай "Біз жанымыздан гылым шыгара алмаймыз" дейді. Кай галым болса да жанадан ештене жасай алмайды, тек кана бар нарсені тагы да ашып, корсетеді. Сойтiп букiл рухани жане материалдык болмыстын зандылыктарын тануга, барлык болмыстын Жаратушысын танып, шын (нагыз) иманга жол ашылады.

Шын иман – болмыс зандылыктарын Алла iсi деп мойындай отырып тану. Бул – омірдi имандылык жолмен, рухани бiлiм аркылы тану деген соз. Абай оз iлiмiнде хакiмдерге адамзат устаздары ретiнде оте жогары бага бередi. Мысалы, ол былай деп жазады: "Адаспай тура iздеген хакимдер болмаса, дуние ойран болар едi. Фигыл панденiн (адам iсiнiн) казыгы – осы жаксы хакимдер, арнарсе дуниеде булардын истихражы (шыгару, алу) бiрлан рауаж (таралу, айналым) табады".

Сонымен хакiмдер – букiл адамзатка рухани устаз, ал хакiмдiк iлiм – Кудайга кулшылык жолы, баршага ортак рухани казына болып табылады.

Абайдын озi "толык адам" сатысындагы "хакiм" денгейiнде болды деп журмiз. Ендеше соган далел ретiнде Абайдын карапайым адамдарда кездеспейтiн ерекше рухани ксиеттерін корсетейік.

1. Абайдын улы Турагул озiнiн естелiгiнде Абай туралы былай деп жазады: "Жалпы гадетiнде: акылынан горi махаббатын ардактап, акылдын суык сынынан кашып, конiлiне билетiнкiреп отыратын. Бiрак, Кудайдын озiне мол берген откiр сезiмнiн аркасында, айтпасак та, не ойлап, разы, яки, наразы болып жургенiмiздi булк еткiзбей сезiп коюшы едi... 1889 жылы, менiн 14 жасымда, улкен шешемнен туган Райхан деген апамды, Найман, Серiкбай баласы Куайбергенге узатып, уйдiн iшiнiн барi жолаушы кеткенде, акем мен екеумiз гана уйде калдык.

Бул жылы акемнiн белсенiп гылым жолына тускен жылы екен... Танертеннен кешке дейiн кобiнесе орыстын кiтабын окиды да, ара-тура жастыкты бауырына басып, алдында ак кагазы, колында карындашы, кунiренiп отырып олен жазып тастайды, сол олен жазардагы турi. Бiр мусага мiнген кiсiдей, онi кашынкырап, азырак ентiккен кiсiдей танауы кебiнкiреп, козi жасауранкырайды, естiр-естiместей кып кунiренгеннiн iшiнде кубiрленкiреп кеп, жазып кеп кеткенде коп токталып, ойлана бермейдi де, кайта сызып тузетпейдi де, оленнiн тыгыны суырылып кеткенге уксайды.н"/5/.

Адамнын ойын бiлу – тылсым алемге кiру белгiсi. Сонымен бiрге, адам тылсым алемге кiргенде ол бул алемде озiн баскармайтын болгандыктан, турi озгерiп немесе тосын козгалыстар жасауы абден мумкiн. Турагул Абайдын осындай турiн айтып отыр.

2. М.Ауезов озiнiн «Абай жолы» романында Абайдын баска алемдерге кiретiн касиетiн тура айтпай, оны нобайлап кана бiлдiредi. Мысалы, онын бiрiншiсi: Абай олен жазарда ауелi озiн умыткандай болып, турлi козгалыстар жасай бастайды екен. Сол кезде касында отырган Баймагамбет онын колына калам устата коятын корiнедi. Сойтiп акын каламынан онын мангiлiк туындылары тогiле бастайды.

Романда тагы бiр корiнiс бар: Абай, Шаке, Ербол, Баймагамбет – тортеуi ан аулап келе жатып катты боранда калады, адасады. Аттын устiнде келе жаткан Абай бiр уакытта озiнiн алгашкы махаббаты болган Тогжанды коредi. «Бултты аспан арасынан, куаныш, саулелi, кулкiлi жузi бар Абайдын жалгыз гашыгы – Тогжан жузi туды... Сол туннiн барып, кайтыс сапары... Канша уакыт откенi малiм емес... Абай селт етiп, есiн жиып, ендi ангарды. Аты токтап тур, жолдастары иiрiлiп, коса турып капты.

Бул уакытта катайып жел шыгып, ушкындап кар жауып, айнала тугел карлы мунармен коршалып апты, Абай кун райы катты бузылганын ендi гана кордi... Оздерінен естияр болгандыктан, Абай ангарган шыгар (желдiн багытын) деп, соган умiттенiп карап едi. Абай жолдастарын кайран кылып:

- Желдiн озi кашан шыкты? Мен осы токтаганда гана, жел барын байкадым! – дедi. Уйкыдан оянган кiсiдей сойлейдi... сагал сары Баймагамбет Абайдын мiнезiне кулiп жiбердi» /6, 470-бет/.

Бул арада жазушы Абайдын тылсым алемдерге кiргенiн анык жазып отыр. Себебi, ол болек алемге кiргендiктен, тiптi бораннын калай, кашан басталганын да бiлмей калады. Бiрнеше кун адасканнан кейiн олар шынында да Тогжаннын ауылына тап болады. Сойтiп iс-арекет ауелi тылсым алемдерде пайда болып, сонан кейiн гана бiздiн корiп бiлетiн турпайы физикалык алемге ауысатындыктан, Абай ауелi тылсым алемнен Тогжанмен кездесетiнiн кордi, сонан кейiн ол омiрде орындалды. Абай тылсым алемге кiргенде озiнiн тонганын да, манайда не болып жатканын да ангармаган. Осы окигамен байланысты тагы бiрнеше корiнiс бередi. Мысалы, Тогжаннын уйiне кiргенде Абай оны бiрiншi болып байкап, таниды.

Абылгазы Токпай деген сокыр адамнын жолды тапканда желдiн багытымен гана емес, кеудесiнiн корсеткен багытымен табатынын айтады. Ол: «Бiрден желге аса катты ден кою керек. Одан арi козiм бар демеу керек.

Конiлдiн козiне бастату керек», – дейдi /6, 479-бет/. Абай Тогжаннын уйiнде ауырып жатканда "Тагы бiр талып барып, козі iлiнгендей болганда, дуние-дуние емес, аспаны, жерi тутаскан бiр кызыл, жалкын, теп-тегiс кула туз боп созылып кетедi. Сонын iшiнде озi ушкан сиякты. Болмаса, агын, толкын iшiнде жузiп келе жаткан сиякты. алденедей, перiдей, жындай бiр алеметтер елестейдi. Адам кескiнiнен бузылган, аса кубыжык бейнелi маклуктар корiнедi.

Гажайып турпатсыздыгымен буны туршiктiргендей болады. «Жолдас болайык, журейiк, бiзге ересiн»- деп, солар кайда барса да касына оралып, елiктiре бердi. Сонымен ендi кетiп, озiне кымбат жагасынан ендi узiлiп бара жатса, умтылып кеп колына Тогжан жабысады. «Тастама, жаным, ала кет менi!»-деп ыстык жузiн Абайдын бетiне басадын /6, 484-бет/.

Осы корiнiстердiн барлыгы – тылсым алемдердiн корiнiсi. Абай ауырып жатканда тылсым алемдерге кiрген.

3. Абай озiнiн кашан бул дуниеден отетінін сезе бiлген. М.Ауезов монографиясында былай деп жазады: «Оз колында сонгы жылдарда болып, Абай...

ВНИМАНИЕ!
Текст просматриваемого вами реферата (доклада, курсовой) урезан на треть (33%)!

Чтобы просматривать этот и другие рефераты полностью, авторизуйтесь  на сайте:

Ваш id: Пароль:

РЕГИСТРАЦИЯ НА САЙТЕ
Простая ссылка на эту работу:
Ссылка для размещения на форуме:
HTML-гиперссылка:



Добавлено: 2011.07.05
Просмотров: 3389

Notice: Undefined offset: 1 in /home/area7ru/area7.ru/docs/linkmanager/links.php on line 21

При использовании материалов сайта, активная ссылка на AREA7.RU обязательная!

Notice: Undefined variable: r_script in /home/area7ru/area7.ru/docs/referat.php on line 434