Главная / Рефераты / Рефераты по технологии

Реферат: Технология горных выработок

Notice: Undefined variable: ref_img in /home/area7ru/area7.ru/docs/referat.php on line 323

"Технология горных выработок"
Тугелдей не бјлшек тѕрiнде пайдалы кен орындаран ашып, єазып алу№а дайындыє жасау жолдары.
1 Кен єазу iсiндегi жалпы тѕсiнiктер.

-
Кен жЅмысы жер єабатыны» беткей бiткен тау жынысыны» арасында јтедi.
Тау жынысы деп бiрнеше минерал тѕйiршiктен єЅрал№ан бiркелкi єосында дененi атайды. Тау жынысы ата єонисты, жёне ѕйiндi тѕрiне бјлiнедi/ коренные, наносы//1.1сур./. Ата єонысты жынысы деп бастапєы жарал№ан жерiнде саєтал»ан жыныстарды атайды. ¶йiндi деп ата єонисты жынысты» жаралып ѕгiлмелi жЅмсає тѕрiне айналып орнында не єзге жерге кјшiрiлiп жатєан тѕрiн айтады. ¶йiндi жынысты» єалынды№ы 0 деп 500 м дейiн кездеседi/ Ата єонысты жыныс жаратылыс жа№ынан Іара№анда аєтарылу арєылы пайда бол№ан /магмалы/, шјгiндi жёне метармофты /тѕрi јзгерген/ жыныстар№ан бјлiнедi. Пайдалы јазбалар деп осы кѕнгi техника кѕшiмен жеткiлiктi экономиєалыє тиiмдiгiмен халыє шаруашылы№анда пайдаланатын таби№и минерал заттарды атайды /кјмiр, кен, асыл тастар, тас тузы, мЅнай, газ т. б./.
Пайдалы заттарды жауып iшiне сый№ызып єоршап тЅратын жынысты - бос жыныо деп атайды.
Экономика конъюктурасына сай пайдалы деп саналатын жер єыртысыны» ёр тусында кездесiп тЅратын таби№и жиындыларды, пайдалы кен єоймасы деп атайды
/месторождение полезных ископаемых/.
1.1сур. Кјмiр єоймасыны» геология єурылысы.
1. ґсiмдiк єабаты;
2. ІЅм;
3. Балшыє;
4. Таєтатас /сланец/;
5. Iзбестiтас;
6. Іумды-балшыє таєта тас;
7. Кјмiр єабаты;
8. ІЅмды таєта тас;
9. Кјмiр жаєєасы /пропласток/;
10. ІЅмдає /єумтас - песчаник/.
Кен орыны» форма жаратыласына єарап дЅрыс формалы /єабатты линзалы/, формасыз /шток, Ѕя, жарыє/ тѕрiне бјлiнедi. Іабатты /пластовый/ деп-жер єыртыс арасында жарая№ан параллелыдi екi бетпен шенеулi кендi атайды.
Кен єабатыны» ѕстiнен жауып жатєан жынысты тебе жабындысы /кровля/ не болмаса тјнѕлi беткей деп /висячий бок/, ал астында№ы жыныс-табан жынысы
/почва/, не тесенiш бѕiрi /лежачий бок/ атайды. Тјбе жёне табан жынысын кейде сый№ызушы жыныстар деп жалпы аталыпта жѕр. °р тѕрлi жыныс єабатарыны» жанасу айдыны» єатбарлау жазыєты№ы деп атайды. Жаратылысына єарай єабатты кен тутас не болмаса жЅєа бос жыныс єабаттары /прослойка аталатын/ араласєан кѕрделi єЅрылыс тѕрi кездеседi /1.2. сур. єара/
2. сурет Іабат єЅрылыстар a) кѕрделi; b) тЅтас тѕрi. ґте жЅєа жарал№ан єазыпалу№а жарамсыз/ єалынды№ы 40 см дейн/ єјмiр єабатын прослойка деп атайды.
Жер єыртысыны» жары№ын толтыр№ан минералы затты желi /жила/ деп атайды. Желi дегенiмiз ке» жаиыл№ан есирек кездесетiн не асыл металл рудасыны» жёне т. б. минерал шикi заттарыны» жаратылыс формасы. Желiнi»
Іарапалым жёне кѕрделi тѕрi болады. Желiнi» тармаєтанып бјлшектенген тѕрiк
/апофиз/ деп атайды. Іисыє формалы шток, уя деген кен орындарын жер єыртысыны» јлшемi, форма айырмашылы»тары јзгеше болып жиi кездеседi. МЅндай жырыєтарда /єуыстарда/ неше тѕрлi кен кездеседi /темiр, мыс, полиметалл т. б./. Барша кен, бос жыныс єабаттары жаратылыс кезiнде колбеи не жазыє жаралады. Жаратылыс кезiнде тектоника /жылжу/ процесстерiнi» ёрекетi арєылы жыныс єаббатары єатбарланып 0 деп 90о дейiн аунаєшуы мѕмкiн.
Антиклиналь деп єабаттарды» дј»ес жа№ын, ал синклиналь деп ойыс бетiн атайды /1.4 а сур./, /сброс/ жолжып тѕсу тау жынысында кездесетiн єЅбылыс тѕрi жарыл№ан єабаттарды» бiр жає єанаты жылы тѕсЅi. Сбрасыватель деп жылжу жозыєты№ыны» бiр єанаты кјтерiлiп екiншi єанатыны» тјмен тѕсiн кеткенiн атаймыз.
Сбрасыватель бойымен єабаттарды» салыстырмалы жылжы№ан шамасын жылжуды» ауытєу енiн /амплитуда смещения/ деп атайды. Нарушение /бузылу/ тау жынысыны» тутасты№ы саєталса пликативтi бЅзылыс деймiз. БЅлар№а єабаттырды» жiнiшкерiп /утонение/, iсiндi /раздувы / мен шайылды /размывы/ жатады. Горизонталь жазыєты№ымен єабатты» єиылысѕ сызы№ыны» ба№ытын жайылым бетi /простирание/ десек, ал А-Б сызы№ын жайылу сызы№ы /линия простирания/ деймiз/ 1.5 сур/.
Жаиылу сызы№ына перпендикуляр келетiн єабпат бетiмен вертикаль жазыєты№ыны» єыилысѕ сызы№ын – єЅлдырау сызы№ы /линия падения/ аталады.
Іабаттарды» єЅлдырау бабымен мына тѕрлерге бјледi: жазыє /пологие/ 0 - 18о дейн/, єЅлдырау /наклонные/ 19о – 25О дейiн/, тiке – е»кей /круто наклонные/ – /36-55О дейн/, жёне тiк /крутые/ – /55-90О дейн/. Іабаттарды» єалынды№ы деп /мощность/ єабатты» тјбесiмен табанына» арасында№ы мјлшердi алады.
Кѕрделi єабаттарды» жалпы жёне пайдалы єалындыє мјлшерiн атау керек.
Жалпы єалынды№ы деп бѕкiл пайдалы єабаттарды», бос жыныстарды», жуєа єаббатарыны» єалынды№ы єосылып есептелсе, ал пайдалы єалындыє тѕрiнде – тек єана пайдалы єазбаларды» єалынды№ы есептеледi. Іалы»дыє мелшерiне єарап єабаттар мына тѕрге бјлiнедi: јте жiнiшке /єаланды№ы 0,7 м дейн/, жiнiшке
/0,71 м ден 1,2 м дейн/ орташа /1,21 м деп 3,5 м дейн/, єалы» 3,5 м деп жо№ары. Іабаттарды» жай№асу /элементы залегания/ элементтерiне мыналар жатады: єалынды№ы, созылу ба№ыты, єЅламалдылы№ы /енкею/. Геология јзгешiлiне єарамастан технология тЅр№ысынан, бiрден толыє єазып алу№а ы»№айлы єабаттарды свита деп атайды /єабатты кен/.
Паидалы казбамен сый№ызушы жыныстарды» физико-механика єасиеттерi јзгеше болуына байланысты тау жыныстары тѕрлi классификация№а бјлiнедi
Профессор М. М. Протодъяконовты» Ѕсынысы бойнша тау жынысын єаттылає єасиетiне сѕенге классификацияся кен жайылды. Барлыє тау жынысы 10 категория№а бјлiнедi. Тау жынысаны» єаттылы№ын сипаттаитын кјлемдi.
Іаттылыє коэффициентi /коффициент крепости/ кјрсетiлген. Аталiан коэффициент f сан жѕзiнде ( уаєытша єысым№а шыдау мелшерiн 100 бјлiндiсi, я№ный:

Іаттылыє коэффициентi 0.3 тен 20 дейн кездеседi. Мысалы; жумсає тас кјмiрдi» єаттылыє коэффициентi f 0.3 теє: коэффициент f=20 е» єатты, ты№ыз жёне тЅтєыр кварцит, базалытар№а тён. Темiр рудаларыны» кјрсеткiшi f=6(12, кјмiр єабатын сый№ызатын жыныстарды» f=4(12 арасында.
Профессор М. М. Протодъяконовты» єаттылыє кщэфициент шкаласы дегенiмiз келiсiмдi јлшем.
Пайдалы єазбаны ойып алу, оиылып алын№ан кен орнын тiреу жумыстарын кен жумысы деп атайды. Советтер ода№ыны» јндiрiсiнде кен жумысыны» арасында єолмен тек кана єосылєы жумыстар орындалады. ¶єгi /выработки/ јткiзѕ, кендi ойып алу, оларды єыр№а шы№ару жумастары кен машиналарымен орындалады.
Іатты тау жынысын єаз№анда жарыл№аш єуаты ке» пайдалады.
Іатты єысында су єуаты тау жынысын єопарып оны тасымалдау№а кен јндiрiсiнде сон№ы жылдары бiраз етек алды.
1.2. ¶єгiлердi» /горные выработки/ манызы мен классифиєациясы. Кен жумысын орындау кётижесiнде тау жынысында ѕ»ге аталатын єуас пайда болады/горные выработки/. ¶»ге /горные выработки/ лардыє атєаратын жумысы, формасы, орыны, терендi№i ёр тЅрлi болады.
Атєаратын єызметiне байланысты ѕ»гiлер тЅрлерi мынадай: барлаушы
/разведочный/ деп егер оны пайдалы єазба орнын iздеп, аныєтау ѕшiн јткiзген ал егерде кендi казыл алу ушiн болса пайдалану ѕ»гiлер /эксплуатационная выробатка/.
Жер бетiндегi ойлымдар ашыє ѕ»гi болып /открытые выробатка/, ал жер астында №ыларын жер астында№ы ѕ»гiлер деп аталады / подземные выробатка/.
Жер астында№ы ѕ»гiлердi» жер бетiне шы№атын жерiн ауызы - /устье/ дейдi.
¶»гiлердi» кен жумыстарыны» нётижесiке жылжап отыратын бетiн забой атайды, узын келген. Жер астында№ы Ѕзын ѕ»гiлердi» тiк, єЅлама, жазыє тѕрлегi бар.
Тiк у»гiлердi» /вертикальные выработки/ – оєпан /ствол/ соєыр јєлан /слепой стовол/ шурф, восстающие, гезенк /1.6 сур/.
Оєпан /ствол/ – жер бетiне шы№атын тiке не єЅлама кен ѕ»гiлерiнi» атєаратын кызметi: єазып алаын№ан кендi єыр№а кјтерѕ, адам, материал жёне аууны алмастырып тЅру. Басты оєпан /главный ствол/ – єазып алын№ан кендi єыр№а шы№ару десек єосалєы /вспомогательный/ – адамдарды, материал, басєа жабдыкдарды тѕсiрiп котерiп шы№ару ѕшiн єолданылады.
Соєыр оєпан /слепой ствол/ – тiк ба№ыттал№ан, тiкелей жер бетiмен єатнаспайтын, теменгi горизонттарды» кенiн єосалєа горизонтка жо№ары кјтеретiн механикалан№ан кјтергiшi мен жабдыєтал№ан ѕкчi. ШУРФ – жер бетiнен бастап тiк /сирек-єЅлама/ јтетiн, барлау жумысын атєаратын, жаппай жару кезiнде жарыл№ыш заттады орналастыратын орын, шахтылар№а жел жiберетiн канал, тiреѕ т. б. Материалдарды тѕсiрiп жёне шахтындан шы№атын запас жол ретiнде пайдалану№а мѕмкiн у»гi.
Восстающий /гезенк/ – тiк /єЅлама/ жер астында№ы тау жынысын жо№арыдан тјмен тѕсiретiн, вентиляция, адамдарды» єатнасып, материал, жабдыєтар жеткiзетiн ѕ»гi. Жазыє јтетiн ѕ»гiлiрге: штольня, квершлаг, штрек, просек жёне ортты жатєызамыз.
Штольня – жер бетiне шы№атын жазыє, жер астында№ы бар жумыс мЅєтажыл єантамасызететiн у»гi жѕр№iзу ѕшiн. Штольнянi» барлашы /разведочный/, эксплуатация тѕрi болады.
Квершлаг – жер астында№ы жазыє /колбей јтетiндерi де кездеседi/ кен орнына тау жыныстарыны» арасынан кесе кјлдене» јтетiн ѕ»гi, шахта жѕгiн
/груз/ тасып, адамдарды» єатнасын, вентиляция уымдастыру єызметiн атєаратын ѕ»гi.
Штрек – жер астында№ы жазыє пайдалы єазбаны» јн бойымен єатар, жанасты јтетiн ѕ»гi. Бос жыныс арасымен јтетiн штректi /полевой/ деп атайды.
Штректердi» атєаратын єызмет тѕрлерi ретiнде мыналарды атаймыз: жумысшылар єатынасатын, вентиляция транспорт iсiн уымдастырып орындатадын ѕ»гi.
Штректердi» екi тѕрi болады: бiрiншiсi єазыл№ан кендi тасымалдайтын жѕк
/откаточный, транспортный/ штрек, екiншiсi вентиляция штрегi пайдалан№ан ауаныє єыр№а а№ызатын ѕ»гi.
Просек – жер астында№ы жазыє кјмiр єабатыны» јн бойымен, кен орнын єазып жатєанда вентиляция жёне жЅмысшылардыє катынасу мѕмкiншiлiгiн єамтамасыз ететiн єосалєы ѕ»гi.
Орт – жер астында№ы жазыє єалы» жарал№ан кен орнын кјлдене» јтетiн ѕ»гi. Орт барлау, вентиляция, транспорт муєтажын орындайды.
ІЅлама жыныс ѕ»гiлер єатарына: єЅлама оєпан /наклонный ствол/, єЅлама шурф, бремсберг, уклон, скат, ходки, печи жёне сбойкалар жатады.
ІЅлама оєпан /наклонный ствол/, єЅлама шурф дегенiмiз тiк ѕ»гiлердiє анынтамасымен сипатталады, бар аимрмашылы№ы кенстiкте жай№асу орындары.
Бремсберг – жогарыдан теменге пайдалы казбаны механиєалан№ан транспорт тур№ысымен тусiретiн – жер бетiне шыєпайтын єЅлама Ѕ»№i.
Уклон – тјменнен пайдалы єазбаны жо№ары кетеретiн жер бетiне шыєтайтын єЅлама Ѕ»№i.
Скат – жо№арыдан тјмен єарай ез салма№ымен пайдалы єазбаны домалататын, жер астында№ы єЅлама Ѕ»№i.
Ходок – жумысшылар єатнасып, вентиляция, материал, тЅрлi жабдыє, єубыр, кабель јткiзетiн жер астында№ы єЅлама ( кейде жазыє) Ѕ»№i. Ходок – ёр єашан бремсберг, уклон, скаттармен жанаса јтетiн, кјбiнесе жумысшыларды таситын тасымал механизациялармен жабдыєтал№а» Ѕ»№i.
Печь – кен єаѕбатынын iшiмен, жер бетiне шыєпайтын єЅлама Ѕ»№i.
Атєаратын єызметi: жумысшылар єатынас жасау, вентиляция, кјмiр, материал тасу. Падайлы єазбаны ал№ашкы Ѕшiн дайындал№ан ѕ»№iнi разрезная печь деп атайды.
Сбойка – вентиляция муєтажын јтейтын єЅлама не жозыє ѕ»№i.
Жо№ары атал№ан тiк єЅлама, жазыє ѕ»№iлердi» єјлденен єиы№ынан узындыє мјлшерi ана №урлыт кјп болады.
Камера – деп кјлденец єыйы№ымен узындыє мјлшерi шамалас ѕ»№iнi айтады.
Камераларды машина, механизмддерi орналастырып, тЅрлi материалдарды саєтап, санитарлыє т.б. салада пайдаланады. Камераларды» кјбi шахтынын оєпаны / ствол/ ма»айнда орналасады. Камералар№а јзiнi» атєаратын єызмет тѕрiне єарай ат єойылады: / аялдама камерасы, электровоз гаражы, насосты, электроподстанция, диспетчер, медпункт, лебедочная, су жина№ыш/ водосборни№i т. б. /тазарту (очистные)/ – кен єазыл алатын кеннiн јн бойымет жургiзiл№ен ѕ»гiнi атайды. Жер астанда№ы кен ойып алатын узын забойды лава – деп атайды.
3 Кен орнын ашу ( вскрытие) жайнда тѕсiнiк жёне шахта алабаларын ашу системаларыны» классификациялыє белгiлерi.
Пайдалы єазба орнын барлап не болмаса пайда№а асыру iсiн жузеге асыратын кёсiптердi кен кёсiп орнын ( горные предприятия) деп атайды.
Кендi жер астынан ойып алып тiкелей пайдаланушылар№а не болмаса орталыє байыту фабрикасына жiберетiн кен кёсiп орнын шахта деп атайды.
Шахта деген ѕ№ым№а жер бетiндегi єѕрылыстармун єатар шахта алабында№ы кендi казып јндiрiп алатын барлыє єазба ѕ»№iлердi (выработкалары) жатады. Шахта алабы дегенiмiз шахтаны» ѕлесiне тиген кен орыны не оны» бёлегi. Іазба жѕмысы кезiнде кёмiр єабаттарынан метан не кјмiр єышєылгазы щы№ып тѕрады.
Метан газынын шахта ауасына араласыпыластауына байланысты шахталар бес категория№а белiнедi : 1 категория – шахтадан тдулiкте јнетiн кјмiрдiн 1 тоннасынан 5 м метан шы№атын болса; 11 – 5 ден 10м дейн; 111 – 10 нан 15м
, тыс категориялы / сверх категорный/ – 15м артса, не суфлярлi єаупты тѕрде метан кјмiрден шыгып жатса. Газ кјмiрдi не жыныс кабаттарын єаурыт жарып ататын болса ондай шахталарды ерекше категориялы катарына косады.
Кен шы№ару зiсi 3 этапєа белiнедi : шахта алабын ашу, оны ёэiрлеу, кен шы№ару. °р – бiр ётаптын езiне кјлесi этаппен ты№ыз байланысты. Ашу системасы / система вскрытия/ ѕє№iлердi» кенiстiкте орын алу схемаларын ( схема вскрытия) аныєтаса ашу ёдiсi ( способы вскрытия) жумыс технология сапасын сипаттайды.
Шахта алабын ашу /вскрытия шахтного поля/ деп жiр астында№ы кен орнынын не онын бјлшегiнiн єырмен єатнас жайсатын жёне ёзiрлiк ѕ»№iлерiн јткiзѕге жол ашатын жыныс арасында№ы дайындаушы ѕ»i№iлер комплексiи атайды.
Шахта алабын ёзiрлеу дегенiмiз, шахта алабын ашєаннан кейiн кјбiнесе кеннiн iшiмен сол кенiн белегiн єазып алу№а жол ашатын ѕ»№iлердi
/выработкаларынын/ ѕ»№iлеу жЅмыстары жатады.
Тазарту деп пайдалы єазбаны ортынан тiкелей єазып алып єыр№а шы№аруды атайды.
Шахта алабын ашатын жыныс ѕ»№iлерiн – ашушы /вскрывающие/ я№ный кѕрделi /капитальный/ ден, ал ёзiрлiк кезiнде ететiн ѕ»гiлердi – ёзiрлiк ѕ»гiлер деп атайды /подготовительный/. Геолого – к№ен жа№дайына байланасты юкјмiр єабаттарыны» пласталарды» саны, араларыны» єашыєты№ы, шахта алабыны» мјлшерi, єЅлама бурышы, геологиялыє бузылыстар№ы байланысты пласталарды ашу жолдары тёуелсiз /незавасимый/, я№ный ёрбiр єабат /пласт/ єыр мен тiкелей байланасты болып, не болмаса тёуелсiз болып кездеседi.
Ашу /вскрытие/ ёдiстерiнi» айырмашылыєтары: a) Жер бетiнен басталатын бас ашушы ѕ»гi /выработканы»/ типiне байланыстыт
– тiке оєпан /ствол/, єЅлама оєпан, штольня жёне турлi комбинациялары. b) Іазыл№ан кендi єыр№а кјтеретiн горизонт санымен: дара горизонтты, кјп горизонтты тѕрi болады. Жер бетiмен тiкелей єатнасы бар басты ашушы ѕ»гiлермен єататар жер астында шахты алабынын бјлiмшелерiне жол ашатын ѕ»гiлердi» бiр неше тѕрi болады: квершлаг, гезенк, соєыр оєпан, скат т. б.
Осы кјрсетiлген ѕ»гiлер јзiнi» атєаратын єызметiне байланысты ашушы системаны» єосалєы классификациялыє белгiсiне кiредi. Мысалы: дара горизонтты ашу ёдiсi тiк оєпан мен кѕрделi квершлаг, ал кјп горизонтты – тiк оєпанмен жёне ёр горизонтта№ы не болмаса этаж квершлактары арєылы єосымды.
4 Шахта алабын ашушы системаны» варианттарын аныєтап шешетiн факторлар.
Ашушы системаны тандайтын факторларды» iшiнен /геологиялыє жёне техникалыє/ екi тобына: тоєтау№а болады.
Геология факторларыны» iшiндегi негiзгiсi деп : пласталары» саны, пласталардыє єулама бурышы, буйiр жыныстарынын касиетi, єабаттардын аралыє мјлшерi,ѕгiндiнiн єалыєды№ы ягный, тиiмсiз жыныс єабаты, єорыс /плывун/ т.б. єалын (жамылыш) iшiндегi сулы жыныстар, кен орнынын бузылысы, ѕ»гiнi» терендiгi, комiр єабатан газдылы№ы, жер бетiнiн адыр – будырлы бедерi.
Техникалыє фактолырды» негiзгi тѕрi: шахтаны» жылдыє јнiмi, јмiр мерзiмi
/срок службы/, шахта алабыны» мјлшерi, кен єазыпендiру техникасыны» даму ерiсi. Кейде мазму шамалды факторларменде санасу№а тура келедi, мысалы: шахтадан щы№арылып жатєан кјмiрдi» кесек тѕрi менде. Атал№ан факторлар басты ашушы ѕ»гiнi» тѕрiн тандауда, горизонт санын, оєпан тј»iрегiндегi камераларды» тѕрiн, орны, ашушы ѕ»гiлердi јткiзу, жанасты кјмiр єабаттарын єазу тјртiбiн, курделi /капитальный/ ѕ»гiлердi» кјлдене» єимас мјлшерi жёне оларды тiреу турлерiн т. б. шешiп бередi.
Мысалы алайє: ете терендегi кен орнын єЅлама оєпан тiк мен ашєанЅтымдiгi. Таулы жерде кен орнын штольняман ашєан дЅрын. ІЅлама жёне тiк жарал№ан кјмiр тарын єабаты тек єана кјп горизонты ёдiспен ашєан утымды. Газды кјмiр єабаттарын ашатын кѕрделi ѕ»гiлер /выработки/ мол ауа јткiзетiндей кјлдене» кесiјлмер єаупсыздыє ережесiке тён јте кен болу№а тиiстi.
Ашушы /вскрытие/ жобасын жаса№анда геология, техникалає факторларын комплекстi тѕрде бiрден єаралады.
5 Ашушы системасын танда№анда№ы жёне басты ашушы ѕ»гiлердi» орнын белгiлегендегi єойылатын экономика тiлектерi.
Экономикалыє утымды болу ѕшiн ашушы системасын жотала№анда мынадай техникалыє жёне уымдастыру жолдарын ескерген жјн: ашушы ѕ»гiнi» єуыс келемiнi» минимум болуы; шахта єЅрлысонда ал№ашкы кѕрделi /капитальный/ шы№ыны» минимумы №атѕсiру. єурылыс мерзiмiнi» єысєалылы№ы; бѕкiл жер астында№ы ѕ»гiлерде /горные выработки/ транспорт бiр типтi болып не болмаса осы№ан максимум жаєындылы№ы; сатысыз транспорт е» болма№анда, минимум сатылы транспорт; шахты шыруашылы№ыны» мезгiлiмен жа»арып; ёр-бiр эксплуатацияда№ы горизонтты» кјмiр єор мол болып шахты оєпанын сирек терендетуiн єамтамасыз ететiн болуы керек.
Шахтаны утымды жёне сенiмдi ауа ауыстыруы єаштамасын етѕ.
Ашушы системасын танда№ан кезде кјрсетiлген бар тiлектi бiрден єамтамасыз етѕге мѕмкiншiлiк бола бермейдi. Тлектердi» бiразi бiрјбiрiне єайшы бол№андыєтан, тек єана салыстырып отыр№ан система тандалады.
Ашушы системаны жобала№ан кезде, ашушы /кѕрделi/ ѕ»гiлердi» єызмет мерзiмi кјбiне шахтыларды» мерзiмiмен тендестiрiлiп /40-60 жыл/ алынады.
Осы мерзiмi шiндi ашушы выработкаларды» тiреѕiн жа»артып тѕру єымбатєа тѕседi. Ремонт шы№ынын азайту ѕшiн выработкаларды єатты жыныстарды» арасымен јтѕ керек. Эксплуатация шы№ыныда кѕрделi /капитальды/ ѕ»гiлердi» орын тепкен жынысаны байланысты.
Жыныс ѕ»гiлерiн саєтау, жыныс, кјмiрдi тасып сыртєа кјтерѕ сыртєа а№ызу, вентиляция шы№ындары минимальды болу№а тиiс.
Оєпанды /ствол/ єорысты не болмаса жарыєшає жынысты» арасына салу№а болмайды.
7. суретте Шахта оєпандарына» жай№асу схемалары керсе – тiлген: орталыєты. Екiјѕш оєпан ша№ырланып шахта алабыны» орталы№ынан орын тебен /1.7 б суретi/.
Центрально-отнесенная
Басты оєпан / ствол/ шахта алабынын орталы№ында жай№асып, ал екiншiсi шахта алабынын жо№ар№ы бетiнде орналасады / 1.7 б суретi/.
Ал ( фланговая єанатты) Басты оєпан шахта алабасынын ортасында жай№асса, косалєы екi оєпан шахта алабасынын екiєанатанда орналасанды.
Керсетiлген екi оєпан шахта алабасыны» ортасында жай№асса, ал єосалєы екi оєпан шахта алабасыны» екi єанатанда /флангаларынды/ орналасады. Керсетiлге екi оєпан шахта алабасыны» шек арасында /1.7 в серетi/, не болмаса теменгi шек арасвiнда орнасаласу мѕмкiн /1.7 г суретi/.
Туйдектел кєосаєтал№ан комбинированный/ Екi басты оєпан /ствол/ шахта алабасыны» орталы№ында бiрiншi вариантєа уєсас жайдасан, ал ѕшiншi оєпан шахта алабасыны» жо№ар№ы шек арасынан екiншi вариантєа уєсас орыналады /1.7 д суретi/.
6 Іазбалау алдында№а шахта кјмiр єорын єазыпалу ѕшiн шахта алабын бјлiп єиып – пiшѕ.
Шахта алабасыны» формасы кенiшiнi» орын геология жа№дайына байланысты ёр тѕрлi балады. Шахта алабы бiр №Ѕтас жазыє болып геологиялыє жары№ы болмаса тiк бурышты болып кен єазу iciнe ы»№айлы болады / 1.8. сурет /.
Жазба єабатты шахта алабы планда горизонталь жазыєты№ында, ал тiк єабаттар вертикаль жазыєты№ында керсетiледi. Кейбiр шахта алабыны» егжей јтегжейi кайiр єабатыны» жазыєты№ында керсетiле бередi.
°р-бiр шахта алабыны» шекарасы болады/ Шахта алабыны» жо№ар№ы жаєта№ы шеєарасы» /1.8 сурет/ аб жолады шекара вг темегi шекара, ал АВ мен БГ арасында№ы жаилым шекарасы /граница по простираний/ аталады. Кей бiр кен iшiнде кездесетiн iрi геология жараєтар шахта алабарыны» таби№и шеєарасы бола єалады. °рине мундай жа№дай да шахта алабасыны» формасы тiк бураштан јзiше болады.
Кен iшiнде iрi геологиялыє жарыєтар кездеспесе шахта алабасны» шекара мјлшерi шахтаны» ендiрiстiк онiмiке ылаиєтап алады. Шахтаны» јнiмi деп
/мощность шахты/ уаєыт мјлшерiмен/ тёулiк, жыл iшiнде /єыр№а кјтiрiлетiн пайдалы єазбаны» санын атайды.
Не №Ѕрлым шахтаны» енiмдiгi кјп болсаак, сол №Ѕрлыє шахта алабасыны» мјлшерi, пайдалы єазбаны» јндiрiстiк єоры.
(пром соншалыє кјп болады. Атал№ан параметрларды» шахтаны» єызмет мерзiмi мен Т єатнасын келесi формулудан керемiз:

Шахта јнiмдiлiгi не №Ѕрлым жо№ары болса, соншашалыє техникоэкономикалыє керсеткiшi жаєсы болады. Осы кѕнгi кјмiр шахтыларыны» јнiмдiлiгiн кебiнесе жылына, 1.8 деп 3?6 млн. т. дейн жабаланып алынып жЅр.
Мундай шахтыларды» єызмет јмiрi 50-60 жылдан кем болмайды. Атал№ан жа№дай№а сёйкес шахта алабасыны» мелшерi: жазыє кјмiр єабаттарында жайылым ба№ытымен
3 тен 10 км дейн, жёне єЅлама бетiмен 1,5 нан 3 км дейн; тiк єабаттарды жайлым ба№ытымен – 2,5 нан 7 км дейн, ал єЅлама бетiмен 0,8 ден 1,5 км дейн.
Кен жумысын уымдастыру№а ы»№айлып шахта алабасын єанаттар№а, бремсберг, уклон алабына, этаждар№а, панельге, та№ы басєа єазып алу№а ыєшам алабасына белiнедi /1.9 сурет/.
Шахта опанын шахта алабыны» орталы№ыны еткiзiп шахта алабын екi єанатєа белiп тастайды. Егер єанат мјлшерi бiрдей болса те» єанатты алабы, ал те» болмаса – єанатты аталады. Жер бетiнi» рельеф»не байланысты, не болмаса шахта алабасы су бассейнiнен теменде єалып шахта оєпаны алабыны» орта кезiнен жай№асу№а орын боямай єалса, сынар єанатты алаба пайда болады.
Іос єанатты шахтыларда тазарту жумысы шахтыны» екi єанатында бiрдей жѕргiзiлiп шахтыны» јнiмдiгiн кебейтедi.
Шахта алабасын ерлеу алабы /поле по восстанию/ ягный бремсберг алабы
/окпанын тј»iкегiндегi камералар орныластын нeriзri горизонттан жогары/, жёне єЅлама алабы /уклонное поле /нeriзri горизонттан темен/.
Шахта алабасын єазын алу№ы» №айлып кен ѕнгiлерi арєалы этаж, панель, горизонтка беледi.
Шахта алабасын этаж эдiсiмен дайындаганда /1,9 а суретi/, этаж штректерiмен узыннан созыл№ан участкеге /этаж№а/ беледi; жо№ар№ы шек арасы вентиляция штрегi, ал теменгiсi– транспорт (танушы) штрегi, ал екi жає єанаты шахта алабасынын шек арасына тiреледi. Шахта алабасынын барлыє этаждарынын жумысы јрлеу бетiнде№i кѕрделi бремсберг, ал ылдый єЅлама бетiндегi – курделi уклон єызметiметiмен єамтамасыз етiледi. Этажды» штрек арасыны» єЅлама биiктiгi 200 – 450 м арасында. °детте осындай параметрде тазалау забой фронты шахты№а жуктелген ендiрiс енiиiн єамтамасызету єамтамасыз етiледi. Этаждыє биiктiгiн їэ мына формуламен шамалу№а болады:

МЅнда L - тазалау жумысынын жылдыє мерзiмде жылжу мјлшерi,м;
( - пайдалы єазбаны» ты№ызды№ы, т/м3; m-кабатты» орташа есеппен ал№анда№ы єалынды№ы; с - этажда№ы кјмiрдi толыє ойып алу коэффициентi;
2 -єос каннатты шахты» жумыс фронтыны» саны;
(m кјбейтiндiсi єатбаны» /пластын/ јнiмдiлi№iн т/м2 јлшемi мен сипаттайды. Егерде єазыла№ынып жатєан жал№ыз єабат /пласт/ орнында кјп єабатты кен болса этажды» енкей (єЅлама) биiктi№i мына формуламен анєталады:

МЅнда (р- бiр мезгiлде тугелде єазылатын єабатты єосынды єалы»ды№ы не болмаса оны» бiр бјлегiнi» єосынды јнiмi я№ный (р(р1+р2+…+рn.
Этажды» е»кей бетiнi» тiк жадыєтыєта№ы проекциясын этажды» тiк биiктiгi деп аталады. Этажды» тiк биiктiгiн їэ мына формуламен табылады:

МЅнда (-пласты» тѕсу бурышы, град;
Этаж єанатын участкiлi деп атайтын аралыє бремсберг не болмаса скатпен арєылы кiшi бјлiмгi бјлiнедi. Бремсберг не скатты» ѕлесiне тиiген этажды» бјлiгiн єазып алынатын алаба атанады /выемочное поле/. Кен ѕ»гiлерiнi» орыналасуына байланысты сы»ар не єос, єанатты алаба болуы мѕмкiн. Іуламалы бетiмен єазып алынатын алаба кјбiнесе екiге бјлiнедi /подэтаж№а/. °р-бiр подэтажда бiр №ана лава жай№астырылады. Подэтажды» шек арасы аралыє
/подэтажный/ штректен јтедi.
Панель ёдiсiмен дайында№анда шахта алабасы (1.9,i сур) ылдый№ы беттеп єає бјлiнiп /мјлшер шамасы 800-1200м дейiн/, ал узындыє мјлшерi 1500-2000м жетедi. Шахтыны» негiзгi тасу штрегiнен панельдi» ёлбетте орта кедiнен јрге єаєарай панель бремсбергi ѕ»гiленiн, кейiннен сол штректен ылдый№а беттеп пенель уклоны ѕ»гiленедi.
Панель ылдый№ы єарай /конвейер, вентиляция/ штректерi арєылы ярусєа бјлiндi. Екi штректi» арасында бiр лава орналасады. Панель ёдiсiнi» этаж ёдiсiнiмен салыстыр№анда№ы артыє шылы№ы єазап алу iсiн шо№ырландырып, єарєындату№а жой ашады. Концентрация /шо№ырландыр/ iсi кјмiрдi» јзiндiк єунын тјмендетедi. Панель ёдiсiнде ярустарда кјмiр єорын шегiнѕ ёдiсiмен кјмiрдi забойлардан негiзгi тасу штректерiне прогрессивтi конвейер транспортымен жеткiзѕге мѕмкiндiє ту№ызады.
Панель ёдiсiнi» кемiстiгiне мыналарды жатєызу№а болады - этаж ёдiсiндегiдей емес е»кей ѕ»гiлердi» сана ана №урлым кјп болады, жер астында№ы штрек бойымен тасылатын транспорт жумысы 20-30% ул№аяды.
Панель ёдiсiн жазыє не кјлбеу жазыл№ан 16-18( дейн кјмiр єабаттар єорын єарєјнды єазып алу ѕшiн єолданады/ Погоризонтты /1.9 в сур./ дайынды№ында ор жа№ында№ы боласын тјменгi єЅлаша алабалары шахтаны» нeгiзгi горизонтынасаналады. °p-бip бремсберг не алабы шeгiну ёдiciмeн єазылып алынатын столб аталатын алаба№а єадыпаланады.
Пласты»ы» єулама бурышы 12( дейн, пласт јте газдi /1т єазып
алынатын кемiрден 15м( жо№ары/, сый№ызушы жынысты» јте сулы болып, кѕрделi гипсометрия жёне геология бузылымыны» єулама буры кемiр єабатыныє єулаума бЅрышына жаєын болып, єазба столбы атал№ан алаба геология бyзылысаpaсына сыябын болса єолдану№а дурыс деп табылады.
Горизонтты бјлек столбтар№а (јрге болсан, томенгi бетке болсын) бјлу ёдiсi кен орын ал№ан себебтерi механизмдi комплекстердi» кобеюiпе, лава жабдыєтарыны» монтаж жёне демонтаж жумысы азайту, шахтыны» терендеуi мен кемiрден шы№тын газды» кобеюiнен байланысты.
Блок дайындсы /1.9 г сурет/ жер астында№ы узыттын мјлшерi 8-12км шаха алабы 2-4 бјлшекке /блок/ белiнедi.
Погоризонтты ёдiстiн кен орын ал№ан себебтерi мынау: механизмдi комплекстердiн кјбеюi, лава жабдыєтарыны» монтаж жёне демонтаж жЅмысыны» азаюы, осы№ан єoca, шахтыны» терендеуi мен кјмipден шы№атын газды» кјбеюi.
Шахта алтасын блок дайында№анда /1.9,г сурет/ жер астында№ы Ѕзындыє мјлшерi 8-12км шахта албасы 2-4 бјлекке /блок/ бјлiнедi. °р-бiр блок iшiнде тазарту жёне дайындаушы ѕ»гi ѕ»гiлейтi» забойларды» ауасын ауыстыратан вентиляция тармаєтары јз алдында дербес болуы єажет: бiрiншi жел кiрiтiн, екiншiсiден шы№атын. °р блоктарды» бёрiнде бiрден јтедi єадып алын№ан пайдалы єазба блоктарда» бас транспорт штрегiмен СКИП оєпанына жеткiзiлiп жатады. Жер астында№ы шахта алабасын блокєа мынадай жа№дайда бјлген дѕрыс: шахта алабасыны» Ѕзынды№ы ѕкм асса, жiреса јте газда кјiрдi кјп єабатты кјрсеткiшке не болып тЅр№ан шахтады» (8 деп 10мы» т/тдукiп нен жо№ары).
7 Жер астында№ы шахта алабасыны» белiмдерi єызып пайдалану тёртiбi.
Метан бойынша III жёне жо№ар№ы категориялы шахталарда, этаждарды жёне панель iшiндегi ярусты жо№ардан бастап темен єарай iреттеп пайдаланады
/нисходящие/. Суы кјп, газы аз шахталарда ѕкметтi» кен ендiрiсiнде хаупсiздiк баєылау мекемесiнi» (госгортехадзор) шешiмi бойынша тјменнен жо№ары алатын тёртiпкеде Ѕлыєсат берiледi /ерлеу/. Этажда№ы кемiр єорын тiкелей не керi єайту ёдiсiмен алу№а болады. Бiрiншiсiнде тазалау жЅмысы ортадан басталып шахтыны» шек арасына карай бетвалса /10,а сур/ eкiншiciнде- кepiciншe/10, б сур/.
Керiсiншi ёдiстiє тiкелей ёдiске єараганда, Ѕтымды жагына мыналарды жаткызамы».
1. Этаж жене ярус штректерiнi» тiреулерiн саєтап тЅру шы№ыны аразан№а тѕснек.
2. Этаж не ярус транспорт штрегiмен берiлiп тур№ан таза ауаны№ кен алын№ан орын№а сi»iп кету мѕмкiншiлiгiн азайту мумкiншiлiгiн тарылтады. Шегiну ёдiсiмен кјмыр єазып кележатєан кѕннi» езiнде јрт шы№а єалса ерт орны /1.10сур/ бегет /1/ ардылы белiнiп бегеудi» алдынан кеiн тiлiп-јтетiн ѕ»и неге; жана лаваны баста№а жолашылады.
3. Шегiну ёдiсiн єолданылатын этаж не ярусты» ёзiрлiгiн алдын ала єамты№ан кезде тазарту жѕмысымен жер астында№ы єазындыларды дайындау жумысыны» орындаунда бiр – бiрiне кедергi тѕ№ызбай транспорт, механизм, єондур№ыларды» пайдалануы жаєсарады.
4Алдын ала ѕ»№ленген штректер кен єабатын толыє зерттеуге мѕмкiншiлiк тѕ№ызады.
Кен орнын тiк бетiлен єазу ёдiсiнiн тиымды жа№ына мыналар жатады:
Тазалау забойларды дайындау мерзiмi єысєа жене алдынала јтетiн штрек шы№ындары аз болып. Бул штректердiн он бойлы ар№ан сайын , ауа ауыстыру iсi єыйындай тѕседi.
Шахта алабасын панель ёдiсiмен дайындайтын болса ярус алабасын шегiку ёдiсiмен эр – дайым єаз№ан дурыс шахта алабасы этаж№а бјлiнсе шегiну ёдiсi тек єана шахта єанатынын мјлшерi 2км аспайтын болса єолданылуы мулекiн . Бремсберг алабасында№ы панельдар шахта ны» ортасынан бастап шетке єарай алынады. Панельдердiн осы тёртiббен дайындау ёдiсi ал№ашкы панельдерi дайында№анда бас штрек ѕє№iлеу жѕмыс кјлкмiн азайтѕ№а мѕлекiншiлiк бередi.
Шахта алабасыны» панельдерi шахтыны» шеткi шек арасынан орталыєєа єарай шегiнiп алын№ан жен, ейткенi мѕндайда басты штрек бiртiндеп ешiрiле бередi. Шахта алабасын дайындау /подготовка/ ёдiсiне, дайындал№ан алаба белiмдерiнi» iске єосу тёртiбi жёне шахта алабасыны» iшiндегi оєпандарды» орналасуына байла ауа ауыстыру схемалары ёр тѕрi кездеседi.
/1.11 сур/ этаж ёдiсiмен дайында№ын шахта абрабасында оєпандарды» орналасуына байланысты кездесетi» ауа алмастыру вентиляция схемалары кјрсетiлген. Оєпандарды» ортаяыєта жай№асєан жа№дайда таза ауа 1 оєпанан жер бетiнен кiрiп оєпан тј»iрегiндегi камералардан шыгып, нЅзделi бремсберг арєылы тасушы штрекке жете екiге бјлiнiп тазарту лавалар№а барады.
Пайдала№ан ауа ыластанын вентиляция штрегiне шыгын, содын кейiн адамдар жѕретiн ходокпен вентиляция оєпанына /2/ жетiп ёрi єарай атмосфера№а шы№ады. Шахтыны» ылдыйда№ы кен алабасындада ауа осылайша ауыстырылып турады. /1.11, а сур/ кјрсетiлген шахталы» јр бетiндегi алабасында пайдалан№ан ауа жо№арыдан ходок бойымен темен жылжыйды. Бѕл схема№а ыл№ый жол берiле бермейдi. Хаупсiздiк ережесi бойынша газды шахталарда пайдалан№ан ауа кјмiр єабатыны» єЅлама бѕрышы 10є дан жо№ары болса тек ерге єарай беттеп жiберуге рѕєсат берiледi.
Оєпандарды» орталыєтан-iрiктелген схемамен орналасєан жа№дайда /1.11,б сур/ /центрально-отнесенный/ ыластан№ан ауаны ёр єашанда јрге карай а№ыдып жатады. Бѕл схеманы» бiраз кемiстiгi долуына байланысты шахталарда селдiр кездесiп тЅрады. ґте газды шахталарда жёне кјмiр єабатылы» єЅлама бѕрыны
10є жо№ары болек шахта алабасын ашу ѕшiн негiзiнде єЅрастырыл№ан
/комбинированный/ оєпан орналастыру схемалары єолданылады.
Орталыє ке болмаса орталыє-iрiктелген схемаларда ентиляция а№ыс жолы лава этажды» шек арасына жеткенде барыншы Ѕзарады. Шахта оєпандары диагональдi орналасєан схемасында вентиляция а№ыс жолы єыскалау болып лаваны» этаж iшiндегi орын алысына байланысты мынадай кемшiшiлiктерi бар: аралыєтыєтарыны» алысты№ына байланысты екi жаєты сбойкаменєысу жёне флангада№ы опандарды єосалєы жЅмысєа пайдалану єиын№а тѕседi. Оєпандарды» шахта алабасыны» долан. Тарына жайгыстыру шахта алабасын єЅлама оєпандармен ашєанда кездеседi. Этаждарды» єорын шегiнiп алу ёдiстерiмен єабат шахты оєпандарын ендi скважиналармен бЅр№ылап фланг схемасымен жай№астыру, ёсiресе ете газды шахталарда жёне шахта алабысн блоктi схемасымен дайындауда кен орын алады.
1.8. Кен орлына жол ашу жѕелерi /система вскрытия/.
1.8.1. Жал№ыз дара пластаны ашу.
1.12 Сѕретте жал№ыз дара жазыла жатєан пластаны тiк оєпанмен ашып оны» єазып алу тёртiбi керсетiлген. Кјрсетiлген жѕйеде алдымен тiк оєпан, солдан кейiн оєпан тенiрегiндегi камералар, капитальдi бресберг ходогiмен алабасыны» ерiне єарай етедi. Шахтаны» ердегi алабасын єазып тауыса баста№ында шахтаны» ылдый беттегi алабасыны» єорын єазу ѕшiн курделi уклон дайындалып єойылады. Аты атал№ан ѕ»гiлер /бремсберг, уклон/ кен орнына жол ашушы, я№ный, кѕрделi ѕ»гiлерге жатады.
/1.12 сѕретте/ кен бетi ашыл№аннан кейiн этажда№ы кјмiр єазылу тiкелей
/прямой ход/ /1-шi этаждын сол єанаты/ не болмаса шегiну жѕрiсiмен /о» жає єанат/ мѕмкiндiгi кјрсетiлген. Шахтаны» бремсберг беттегi алабадан єазып алын№ан кјмiр забойды» ен боиымен транспорт штрегiне жеткiзiлiп бремсбергпен оєпан те»iрегiндегi камералар арєылы тiк оєпан мен єыр бетiне шы№арылады. Таза ауа оєпандарды» бiрiмен бремсберг бойымен транспорт штрегiмен тазарту забойына жеткiзiледi, ал пайдалан№ан ауа вентиляция штрегiмен, ходок арєылы шурф пен жер бетiне шы№арылады. Ылдай алабында єазыл№ан кен забойды» јн бойымен транспорт штрегi арєылы, уклон мен ёрi барып оєпан тј»iрегiндегi камералар, оєпан арєылы жер бетiне шы№ырылады.
Таза ауаны» жолы: оєпан, одан кейiн уклон транспорт штрегiнен кейiн забой, вентиляция штрегi мен ходок арєылы келесi оєпан арєылы єыр№а шы№арылады.
Панель дайынды№ында оєпан тенiрiндегi камераладан бiреѕдi» орнына єос басты штректар ѕ»гiленен. Бѕл штректер ашуышы ѕ»гiлер олардан дайындыє – панель iшiндегi бремсбергтер басталып ѕ»гiленедi. Жазыє кјмiр єабатан сол кјмiрдi» арасымен ѕ»гiленген єЅлама оєпан арєылы ашу№а болады /1.13 сурет/.
Оєпан жер бетiнен темен єарай єазылып ѕ»гiленедi. ¶»гi 1 этажды» белгiсiне темендегесiн оєпан те»iрiндегi камералар ѕ»гiленедi. Осындай жѕмыс орындалуы этажда јзге дайындыє єазындылар јтуге жол ашады. Забойдан жѕмыс орындалуы этажда јзге дайындыє єазындылар јтуге жол ашады. Забойдан шы№ып жатєан кен транспорт штрек, оєпан те»iрегiндегi камерадан єЅлама оєпанемен єыр№а шы№арылады. Таза ауа єЅлама оєпанны» бiрiмен оєпан тј»iрегiндегi камерада шахтаны» екi єанатына бјлiнiп транспорт штректерiмен тазарту забойларынан етiп ёрi єарай вентиляция штрегiмен келесi оєпан арєылы єыр№а шы№ырылады. 1-этажды» кен єорын єазып алып жатєанда єЅлама оєпандар тере»детiлт келесi 2-этажды» транспорт штрегiн ѕ»гiлеуге жол ашылады.
Шахтыны» кен алабасын єЅлама оєпанмен ашу ёдiсi ал№ашєы кѕрделi шы№ыны тiк оєпанмен ашєаннан арзан№а тѕседi. Осы керсетiлген жетiстiкпен єатар атал№ан ёдiстi» кемiстiктерiнде ата№ан жен. Оєпанны» ѕзын малиерi оны кѕтiп, жјндеу шы№ындарын кјбейтедi, тартып туратын болат арєан бЅрын тозады оєпан iшiнде темiр жол транспорты болса. ІЅлама оєпан жер астынан шыєєан кендi забойдан бастап єыр№а дейiн тѕгел конвейермен жеткiзуге жол ашады. Бѕл кјрсетiлiп отыр№ан жер астын ашу схемасы жазыє жер бетiне кјлбеу жаєын жатєан кјмiр єабатын ашєанда жиi кездеседi. ІЅлама, не тiк кјмiр єабаттары негiзiнде тiк оєпан этаж квершлат тарымен ашылып горизонт кен єоры тауысыла баста№анда оєпан терендетiлiп жа»адан оєпан тј»iрегiндегi камералар, квершлагтар ѕ»гiленiп жал№астырылады. /1.14,а сур/.
Егерде кјмiр єабаты єалы» болса оєпан кјмiр єабатында жатєан бѕiрiнен орналасады /1.14, а сур/. Транспорт мен ауа алмасу схемаларын жолы /1.14,б сур/ сѕретiнен кјмiрiндi.
1.8.2. Іабатты кјмiрдi ашу жолдары.
Бѕрыш єЅламасы 10-25є дейiн кјмiр єабаттырыны» арасы ёжептёуiр єашыє болса кјмiр єабаттырын оєпан мен кѕрделi квершланг арєылы ашу№а болады
/1.15сур/. Этажды дайындыє бола єал№ан кѕндi 1 жёне 2 тiк опандар этажды» транспорт штрегiнi» белгiлiне дейiн терендейiн. Бѕл горизонтта оєпан тенiрегiндегi камералармен, ал о№ан транспорт квершлаг жал№асады транспорт квершлагымен єатар шахта алабасыны» ер жа№ынан вентиляция квершла№ы ѕ»гiлендi. Атал№ан квершлагтар шахта алабасыны» ёрбiр бремсберг кјмiр єабаттырында арєалы ер жёне уклон арєалы ылды алабаларына бјлiнедi.
Бремсберг алабасында ауа ауыстыру ѕшiн ер жає шек арасында квершлаг-» ѕ»гiлендi /1.15,а сур/. Шахта алабасын панель ёдiсiмен даиында№анда тiк оєпандар бас штректердi» де»гейiне дейiн терендетiлiп сол горизонтта оєпан тј»iрегiнлегi камералар єазылып транспорт жёне вентиляция квершла№тары ѕ»гiлiнедi. Осы кјрсетiлген квершлагтардан ёр-бiр пласталарда басты штректер єазылып олардан панель бремсбергтерi та№ы басєа панель iшiндегi дайындыє жѕмыстар басталады. Аралыєтары жаєын кјмiр єабаттыры.
Бѕиiрд жыныстарыны» тЅраєтыл№ы осал /єѕлама бѕрыштары кјрсетiлген шамада болса аралыєтары жаєын кјмiр єабаттары тiк оєпан дар оєпан тјре»iрегiндегi камералар де»гейiне 1"теренделедi. Шахта алабасын этаж ёдiсiмен дайында№анды кѕрделi бремсберг 2"пен кѕрделi уклон 3"ходкаларымен берiк жыныс арасында жарал№ан кјмiр єабатыны» бойынмен.
¶»гiленедi ал те» жа№адайда єор№аушы кен дi»гегiндегi кјмiр шы№ынын азайту ѕшiн, ѕн, гiлердi тјменгi кјмiр єабатымен ѕ»гiлейдi. Бремесберг пен уклон дарды кјмiрмен жанасты у»гiлеген дѕрыс. Тарнспорт штрегiнi» бойлайтын белгiынен бетi ашылма№ан пластар№ан пласталар№а 4"пен 5"этаж квершлагтары ѕ»гiленедi. Осы ёдiсте кѕрделi бремсберг пен уклон 3екi кјмiр єабаттында орындалатын жЅмыстарды бiрден єамтамасыз етедi. Шахта алабасы панель ёдiсiмен дайындалса№ында кјрсетiлген дайындыє тёсiлдерi ёрбiр панельде єолдынылады, жёне квершлагтар ёр-бiр яруста штректерiн тѕiстiрiп отырады.
Атал№ан квершлагтарды ярус квершлагтары деп атагады. Кјрсетiлген ашу тёртiбi жазыє кјмiр єабаттырында єолданса е»кей єазбаларды» жалпы ѕзынды№ы єысєар№анымен этаж /ярус/ сайын квершлаг јткiзуiн талап етедi. Кјрсетiлген ашушы тёрiбiдара горизонтты тѕрiне жатады. Кјп горизонтты ашушы тёртiбi ѕлгiсiдегi єабатты тiк пласталарды этажды квершлагтармен ашып ёр-бiр этажда оєпан тј»iрегiндегi камераларды єЅр№анды атау№а болады. /1.16сур/ єабатты тiк пласталарды тiк оєпандармен этажды квершлагтармен ашєанын кјрсетiп тЅр.
1-шi этажды єостiк оєпанмен жёне этажды єос квершлагпен 1-транспорт, 2- вениляция квершлагтары 1-шi арєылы ашєан этажды» кен єорын єазып жатєанда оєпандар 2-шi этажды» транспорт горизонтына дейiн терендетiледi. Шахтаны» ѕстiнгi шек арасында тазу тѕнбаны» єалынды№ы жЅєа болса 1-шi этажда№ы вентиляция ластын№ан ауаны шахтыдан шы№ару ѕшiн квершлаг орынына вентиляция шурфын ѕ»гiлейдi.
Этажды квершлаг ёдiсiмен єабаттас кјмiр пласталардын ашу е» басты тиiмдi жерi єазып тиелген кен бiраз белеске дейiн жазыє ѕ»гiлермен тасу№а болады. Осы№ан єоса жа»а горизонт ашылып жатєан мезгiлiнде ає техниканы» прогрессивтi тѕрiмен жабдыєталуына мѕмкiндiк ада алады. Пласталарды» єоры бiрден емса ёр мезгiлде таусылуына байланысты шахта єос, кейдi оданда кјп горизонтын бiрден пайдалну№а мёжбѕр болады. Пласталарды» єЅлама бѕрышы 10є кем болса квершлагтар јте ѕзын байланысты єаз№ан кендi тасу, кеншiлердi» єатнасу ѕшiн пласталар гезенк арєилы єосылады /кѕрделi не болмаса этажды тѕрiмен/. /1.17,а сур/ шахта алабасын 1 мен 2 деп атал№ан тiк опандар тјмергi кјмiр єабаттына єондырылып жо№ар№ы кјмiр єабаттыры кѕрдiлi гезенгепен ашылып тЅр№аны кјрсетiлген. Оєпандарды» тјменгi кјмiр єабаттын єыйып јткен жерiнде не оладан темендеу белгiден оєпан тј»iрiндегi камералар
3 єЅрылады. Жо№ар№ы кјмiр єабаттымен тјменгi оєпан тј»iрегiнделi камераларды» тѕсынан тiк гезенк 4 пен єосылады. Екi кјмiр єабаттыны» екеуiндеде гезенк ма»айында вагонетка алмасттру процессi орындау ѕшiн тиiстi жол салынады. Осыдан кейiн ёр кјмiр єабаттыны» он бойында шахта алабасын этажды ёдiсiмен дайында№анда тиiстi кѕрделi бресберг 6 мен 7 ходоктерi ѕ»гiленедi. Тјменгi пласталан єазып алын№ан кјмiр жо№аргы пластаны» бас транспорт штрегiмен кѕрделi гезенк 4 жеткiзiлiп тјменгi пласта№ы оєпан тј»iрегiндегi камералар№а жеткiзiледi.
Кјршi кјмiр єабаттырын кѕрделi гезенк пен ашу тёсiлi ашушы ѕ»гiлердi»
Ѕзынды№ын ѕнемдейдi. Кјмiр єабаттырын осылайша ашу тёртiбi жер астында№ы транспорт жЅмысымен ауа ауыстыру iсiн єиындату№а соєтырады. /1.17,а сур/ бремсберг алабасындагы ауа ауыстру схемасы кјрсетiлген. Пайдала№ан ауа жер бертiне шурф 8 арєылы ауыстырылып тЅрады. Кѕрделi гезенк пен єатты жыныс iшiне бiткен арасы тiгiнер 20м асатын жазыє кјмiр єабаттырын ашады, ете жазыє, жаєын бiткен кјмiр єабаттырын тiк оєпан жёне этажды гезенк тёртiбiмен ашады. /1.17, б сур/ шахта алабасына» этаж ёдiсiмен дайындал№ан ашушы тёртiбi кјрсетiлген. Тiк оєпандар тјменгi пластєа дейiн жѕргiзiлiп оєпан тј»iрiндегi 1 камераларды ѕ»гiлейдi. Оєпан те»iрiгiндегi камералардан тјменгi єабат кјмiр бойымен штрек 2 етiп одан јрге єарай кѕрделi бремсберг
3; ал ылдый№а єарай кѕрделi уклон 4 ходоктерiмен ѕ»гiленiп, солардан тјменгi пласты» этаж штректерi ѕ»гiлене бастайды. Кјрсетiлген штректерден жо№ар№ы кјмiр єабаттына этаж гезенктерi єазылады / кјмiр тѕсiретiн 5 жёне ветиляция 6/. Кѕрделi бремсберг 3 пен кѕрделi уклон 4 екi кјмiр єабаттыны» жѕмысын єамтамасыз етедi. Бiрiншi этажда№ы шахта вентиляция схемасы, пайдала№ан ауаны» адам жѕретiн ходок арєылы орталыє вентиляция оєпанына жеткiзiлiп тЅр№ан схемасы арєылы кјрсетiлген. Шахтаны» кен алабасын панель ёдiсiмен дайында№анда гезенктер ярус штректерiнi» арасынан јтедi. Сондыєтан ондай гезенктi ярус гезенкi деп атайды.
Этаж гезенкiмен кјмiр єабаттырын єосу ёдiстерiмi» Ѕтымдыл№ы этажды квершлаг ёдiстерiнi» ѕтыдылы№ы мен бiр ы»№ай. БЅл системаны» Ѕтылатын жа№дайына материал, єондыр№ыларды жогаргы кјмiр єабаттырына жеткiзiп беруi мен єатар адам єатнастарыны» єыйындауы жатады. Алшає бiткен єЅлама бѕрышы
8є дейнгi кјмiр єабаттыры тiк оєпан арєылы ёр-бiр пласталарды дербес жѕмыс горизонтын уйстастарып ашєан Ѕтымды болады, /1.17,в сур/. °р пласт јз алдына iске єосылады. °р пласт бойынша јз алдына оєпан тј»iрiндегi камералар 1, кѕрделi бремсберг 2 жёне кѕрделi уклон ходоктарымен дайындалады. Атал№ан ашушы тёртiпбен єос кјмiр єабаттынан артыє ашу№а болмайды, жёне бас оєпанiшiнде екi жѕк кјтеретiк єондыр№ы орнатылу№ады тлiстi.
1.8.3. Тѕйдектi ашушы системасы кен геология жаратылысылары.
Кѕрделi шахта алабасы бiрлестiрiп ашу ѕшiн жо№ар№ы кјрсетiлген ёдiстер єиыстырылып єолданылады. Мѕндай жа№дайда ашушы системанын тѕйдектiлi атйды.
1.18,а суретiнде єЅлама бѕрышы 15-18є дейiн бiткен 3 пластаны тѕйдектiлi системасымен ашу жолы кјрсетiлген. Екi тјменгi пласт жанаса бiткен,ал 3-шiсi єашыє жарал№ан. Жанаса бiткен пласталарды тiк оєпанмен этажды квершлагтармен, ал жо№ар№ы алшан жатєан пласт-кѕрделi квершлагпен.
Ал тым кјнiле бiткен пласталарды бiрлестiрiп ашу ѕшiн жанаса бiткендерiн этажды квершлаг орнына этажды гезенк 2 ал кѕрделi квершлагты» орнына- кѕрделi гезенк 1 пайдала№андЅрыс /1.18, б сур/ /1.18,в сур/ бѕктелiп жатєан
3 пластаны ашу кјрсетiлген.
1.18 сур туйдектi ашушы системалары а-жазыє кјмiр єабаттыры (екшi жаєын, ѕшiншi алшає( этажды жёне кѕрделi квершлагтар; б-ѕш неазыє бiнен кјмiр єабатты (екеѕi жаєын, жёне ѕшiншiсi алшає) этажды жёне кѕрделi геденк; в-єЅлама бЅрыша тЅраєсыз кјмiр єабаттыры.
1.8.4. Штольнямен кен ашу ёдiсi.
Таулы жерде кен орнын штольямен ишєан тиiстiле. Кјмiр єабаттыны» жаратылысына байланысты штольня кеннi» јн бойымен, не болмаса кен тасуда женiлдi тЅгызу ѕшiн жёне шахтыiшiкен шыєєан су штольняны» ауызына а№уына штольняны 0,003-0,006 е»кiш јтедi. Штольня јтетiн жер танда№анда ескерiлетiн факт-орлар: Кен єорыны» е» мол тЅсынан; штольняны» ауызы шы№атын тѕста, тау, єар кјшкiнi, опырылып єЅлайтын мѕмкiшiлiгi болмау№а тиiстi, јзiн суы тасы№анда штольняны су басып єалмау жа№дайы, жер бетiндегi єЅрылыстарды орналастыр№анда жер тегiстеу жЅмыстарыны» аздау болатын жа№ы, штольнямен жербетiндегi транспорт, темiр жол єатынасыны» сенiмдi болуы.
Штольняны» жо№ар№ы жаєтавы кен єоры таусылатын жа№дайда тјменгi кјлбеу бiткен єорын кѕрделi уклондар мен 3,4 ашады. Егерде ылдида№ы єор тiк бiткен кѕнде соєыр оєпан 6,7 мен жёне квершлагп 7 арєылы ашылады. Кјмiр єабаты жер бетiне жаєында№ан тЅсынан ауа ауыстыру ѕшiн штольня 1 не болмаса шурф 2 етедi. Штольнямен кен ашу ёдiстерi жер астында№ы транспорт жЅмысымен, жер астыны» суын жер бетiне шы№ару iсiн ана №Ѕрлым же»iлдетедi. СССР-да штольня ёдiсiмен Кѕзбастагы, Кавказда№ы жёне Іиыр-Шы№ыста№ы кјмiр орындарымен бiраз рудалы кен орындары ашыл№ан.
1.8.5. Руда шы№ытын жер орынларды» ашын, дайындау ёдiстерiнi» ерекшелiгi.
Руда кенiшi металллды /темiс, мыс, єалайы, мырыш т.б./ мен металлсыз
/неметаллические/ /апатит, фосфорит, асбест, каомен т.б./.
1.19 Кенiшiн штольня арєыл ашу схемасы.
Атал№ан кен орындарыны» жаратылысы, тѕсi, формасы ёр тѕрлi болып, кјбiнесе желiс не шолбал кјлемдi болып кездеседi. Шахтаны» кен алабасы
Ѕзынды№ы 1-2км болып этаждарма бјлiнедi. Тiке бiткен кен орнында№ы этаж єоры ѕ»гiлерiмен блоєєа бјлiнедi. Этажды» биiктiгi ёдетте 60-80м болып кейде бѕл параметрi /20-300м/ арасында јзгерiп тЅруы мѕмкiн. Блокты» шетi восстающий /1.20сур/ ѕ»гiсiмен ше»берленедi. Жазыє /горизонталь/ бiткен кен орны штректерiмен панельдерге бјлiнедi. Блок не долмаса панельдi» алабасында кен єазу жЅмысы орындалады. Басты оєпандар ёдетте опырылу зонасына» сырт кеннi» жатыс бѕиiр жа№ынан опыралу зонасынан 50-100м асырып єондырылады. /1.21.сур/ Бѕл ёдiс єор№ау кен дiнгекiнде кен єорыны» єалуын азайту маєсатымен жер бетiндегi тѕрлi єЅрылыс ѕйлердi опырылу зонасынан сырт жерге орналастыру№а мѕмкiншiлiк тЅ№ызады. Кјлем мјлшерi шамалы жазыє не кјлбей бiткен кен орындары ашєанда оєпандарды кен орнына» алшає, опырылу зонасынан тыс жерден ѕ»гiлейдi. Кен орныны» мјлшерi мол болса єос оєпанды орталыєта, мѕмкiншiлiгiнше шахта алабасынан тыс жерге орналастыру тырысады.
ІЅлама оєпандар кен орныны» iшiмен не болмаса кеннi» жатанды бетiндегi жыныс арасынан ѕ»гiленедi /1.22сур/ ІЅлама оєпаннны» келешекте деформацияланбауы ѕшiн оны кен орныны» єЅлау бЅрышы опырылу бурышымен те» болмаса кен iшiнi» єЅлаума бЅрЅрышымен єатар јтедi /1.22,а сур/. Егерде кеннi» єЅлау бЅрышы опырылу бурышынан артыє болса, єЅлама оєпандар опырылу бЅрышымен єатар јтедi /1.22,б сур/. Сон№ы кезде, е»кi жёне тiк бiткен кен iшiн єЅлама бЅрышы 18є дейiн конвейер єондыр№ылы єЅлама оєпандар мен ашып кјтижелi кјрсеткiштерге не болып жатар.
Жер бетiнен 1000м деп тере» бiткен кен iшiне тѕйдектi ёдiстерiмен ашып, ал№ашєы 1000-2000м терендiкке дейiн тiк оєпан ѕ»гiлер, ал одан тере» жатєан кен iшiн соєыр оєпан арєылы ашады. /1.23суррет/. Транспорт штректердi кен орныны» єалынды№ы 1-5м арасында болса сол кеннiп јн бойымен
/1.24, а сурет/, ал кеннi» єалынды№ы 5-50м болса кен бойынан 15-20м тысшы№ап жыныс арасымен ѕ»гiленедi. /полевыми/. /1.24, б сур/. Егерде кеннi» єалынды№ы 50м асса єос штрек бiреуi кен iшiмен, екiншiсi єоршауасы жыныс арасынан /1.24, б, в сур/.
1.8.6. Оєпан тј»iрегiндегi аулалар камералар.
Шахта оєпанын /оєпандарын/ барлыє шахта ѕ»гiлерiмен жал№астырып, єатнас жасатып тЅратын ѕ»гiлер жиынты№ын оєпан ј»iрiндегi аула атайдаь
/около ствольный двор/. Оєпан е»iрiндегi аула арєылы жер бетiне шахтыдан кјтiрiлетiн жѕктi» бёрi јтедi жёне жеткiзелiш тЅрады. Сондыєтандаоєпан тј»iрегiндегi аула маневр операция ларына єалайлы жасалады. Іызмет камералары транспорт, шахтан су кетеру т.б. жЅмыс тындыру№а ы»№айлы болу№а тиiстi. Ашушы ѕ»гiлердi» орнын танда№анда оєпан ј»iрiндегi ауанны» берiк жыныс арасында оналастырудыє дурыс екенiн ескерген жен. Оєпан ј»iрiндегi ауланы» жѕк јткiзу єаблеты шахтаны» кен јндiру мѕмкiншiлiгiмен сёйкес болуы керек. Лаула iшiндегi рельс єЅлама профильдерi жылжу ба№ытымен санасып та№айындалады.
Оєпан лауласыны» пiшiн ѕйлесiмi мындай факторлар№а байланысты: оєпандарды» санымен јзера орналасу, Кетерушi ыдысты» ѕлгiсiне, ашушы система№а ашылатын комiр єабаттарыны» оз ара орналасу тёртiбi, жер бетiндегi темiр жол ооналасу тёрбiне. 1,25 суретте орталыєтан шы№атын єос оєпан ауласы керсетiлген. Лаула iшiндегi камералар ез алдына та№айындал№ан мiндетi бар жёне хаупсiздiк ереженiн тiлегiне сёйкес єЅрылади. Мысалы: насосты, жер астында№ы электр подстанциясын єауырыт су басып єалма ѕшiн ѕш ѕ»гi болуы керек / ходки/. Оны» бiрi су єѕбырыны» ходогi оєпан мен 7м биiктiкте єосылады, ал езге екеѕi са» лаусыз / герметикалыє/ есiктермен жабдыктал№ан алуа№а єосылады. Орталыє жер астында№ы электростанция мен бас су кјтеретiн камераларды» еденiнiн биiктiгi оєпан ауласында салын№а рельс бойынан 0,5м биiк болуа тиiстi. Насос камерасыны» еденiнен 5,5м сарєыл№ан јр /канава/ арєылы шахтыдан тјмен су а№ып жыйылатын су жи№ыш /водосборник/ ѕ»гiленедi. Су жый№ыш iшiн лайдан алма кезек тазартып тЅру ѕшiн екi ѕнгi дайындарады. Басы су кјтеретiн орынны» су жый№ышыны» кјлемi ёдеттегi 4 са№ат жиылатын су кјлемiнен кем болмауы керек.
1.24 Сурет кенiшiн дамында№анда транспорт горизонттарыны» схемалары.
А - кен єалынды№ы шамалы жа№дайда
В – єалынды№ы ортанша єабаттарда
Б – єала» кен орны
В – ете єалы».
°р-бiр шахта горизонтында хауiпсiздiк ережешi бойынша ерт сендiргiш поезд, ертке єарсы жабдыє саєтайтын єойма болу№а тиiс. °детте атал№ан поездбен єойма оєпан ауласында орналасады. Клеть оєпанымен єатнасатын ѕ»гiлер јртке есiкпен жабдыєталады. Шахтаны» кебiнде жер астында№ы жѕк аккамуляторлы электровозбен тасылады.
БЅл электртвоздарды» батареяларын тоєтандыру ѕшiн /преобразовательная/ тѕрлендiргiш станциясы, зарядтайтын камера жёндейтiк шеберханасы болады.
ЖЅмыс ая№ында єыр№а кјтерiлер алдында жЅмысшылар аялдама камерасанда жиналады. ЖЅмысшыларды» саны 500 адамкан асса медпункт єЅрылысыда ескерiледi. Транспорт жЅмысы єарєынды јтiп жатєан жерде диспетчер орналасады.
Тау ѕ»гiлерiн ѕ»гiлеу ёдiстерi.
2.1. Жеке тау ѕ»гi тјнiрегiндегi жыныс сiлемiнi» кернеуде формациялыє жа№дайы негiзгiнен мёлiметтер.
Жер астында№ы жыныс сiлемi ѕстiне бiткен єалы» жынысты» ёр-бiр элементарды жыныс бјлшегiнi» бетiне тѕсетiн єысым Р кјлем те»есi. Мундайда дегенiмiз жыныс ты№ызды№ы, т/м3

Кјрсетiлген жыныс бјлшегiнi» деформацияланыуна єоршан тЅр№ан жерiмен єарсы єысым№а дЅшар болып жан-жаєты /ѕш остьтi/ єысым жыныс сiлемi тендi кернеу жа№дайында болады. Жыныс сiлемiнi» кернеу жа№дайы тек єана Р кѕйiне байланысты. Жыныс сiлемiнi» жан-жаєты те» кернеу iшiнен жыныс ѕ»гiсi ѕ»гiленгеннен кейiн бЅзылады.
БЅл ѕ»гiнi» те»iрег»нде кернеу жѕелерi єайта белiнедi.
2.1. суретте де»гелек ѕ»гi кесiндiсiнде фотокјрнеу ёдiсiмен тѕсiрiп ал№ан басты жёне тангенцыль кернеулердi» изоы№ы кјрсетiлген. Кѕш сызыєтарыны» єоюлан№ан жерлерi кернеу концентрациясынсу паттайды.
¶»гiлердi» кейбiр нЅска бјлегiнде тјбесiнен не табан жа№ынан хаупты созылу кернеуi пайда болады. Кернеу концентрациясы кѕшi жынысты» берiктлiгiнен асып кетсе жарылуына апарып со№уы мѕмкiн. ¶»гi бойыны» жынысы жарылып-тозуы ёр тѕрлi јтедi. Бiр жа№дайда жыныстар шытынап жарылып барып кесекке бјлiнiп тѕседi. Ал екiншi жыныстар деформация пластикалыє тѕрiнде жынысты ѕ»гiнi» iшiне єысып шы№ару тѕр»мен сыипатталады. ¶»гiнi» сверт тенiрегiнде сiлемiнi» iшiне терендеген сайын кѕйреу кѕшi ёлсiрей беретiн кѕйреу зонасы пайда болады. Жыныс формасыны» јзгеруi жёне оны» толыєсуы ѕ»гiнi ѕ»гiлеген кезде кернеу тендiгi бЅзылып тау єысымын бiлдiредi. ¶»гi тј»i...

ВНИМАНИЕ!
Текст просматриваемого вами реферата (доклада, курсовой) урезан на треть (33%)!

Чтобы просматривать этот и другие рефераты полностью, авторизуйтесь на сайте:

Простая ссылка на эту работу:

Ссылка для размещения на форуме:

HTML-гиперссылка:

Добавлено: 2010.10.21
Просмотров: 1414

Notice: Undefined offset: 1 in /home/area7ru/area7.ru/docs/linkmanager/links.php on line 21

При использовании материалов сайта, активная ссылка на AREA7.RU обязательная!